I hangaia mā te whakamahi i te kaha o te neke wai, i te nuinga o te wā mai i ngā awa, i ngā awa, i ngā roto rānei, ki te hurihuri i ngā turbines e whakahohe ana i ngā whakahiko hiko.
Ka whakamahia whānuitia tēnei pūngao puta noa i te ao mo te whakatipuranga hiko tauine nui.

Reservoir (te paunatanga rānei) ngā hiko hiko ā-wai :
Kua whakarahia ēnei tipu ki te matatara me te takawai hai penapena wai. Ka tukua te wai i te takawai ma roto i nga pene hai huri i nga turbines me te whakaputa hiko. Ka nui pea te rahi o ngā hiko ratonga, ā, ko te nuinga o te wā he nui te kaha rokiroki wai, e āhei ai rātou ki te whakarite i te whakaputa hiko e ai ki te tono.

Ngā hiko hiko ā-wai whakahaere :
Kāore i te ōrite ki ngā hiko takawai, kāore he matatara, he puna rānei o ngā hiko whakahaere. Ka pokanoa noa iho rātau i te rere māori o nga awa, o nga awa rānei hai huri i nga turbines me te whakaputa hiko. Ko te nuinga o te wā he iti iho te rahi o ēnei tipu, ā, e whakawhirinaki ana ki nga āhuatanga ā-wai mo ta rātau whakaputa hiko.

Ngā hiko hiko ā-wai rokiroki kua mahia :
I hoahoatia ngā hiko rokiroki Pumped hei penapena i te pūngao mā te whakamahi i ngā reheke e rua, he kura o runga me tētahi kura hahaka iho. I roto i ngā wā o te tono hiko hahaka, ka mahia te wai mai i te puna o raro ki te puna o runga hei penapena i te pūngao tūpono. Kia tiketike te tono hiko, ka tukua te wai mai i te kura o runga ki te hurihuri i nga turbines me te whakaputa hiko.

Ngā tipu hiko-iti :
Ko te nuinga o te wā, he iti iho i te 100 kW ngā tipu hiko-iti. Ka taea te tāuta ki ngā roma iti, awa rānei, i te nuinga o te wā mō ngā take paetata, pēnei i te tuku hiko ki ngā hapori mamao, ki ngā pae mahi rānei.

Ngā tipu iti-hydro :
He iti ake te kaha o te whakatipuranga o nga tipu iti i nga tipu hiko moroiti, i te nuinga o te wā, tae atu ki ētahi mekapa ruarua. I te nuinga o te wā e whakamahia ana rātau ki te hiko i ngā taone iti, i ngā wāhi ā-taiwhenua mamao rānei.

Ka whai painga nga tipu hiko ā-papa i te rere o te wai me te rerekētanga o te taumata. Ka taea te whakawātea i a rātau e ai ki te rere turbine me to rātau māhunga teitei. E toru ngā momo hiko tō ā-papa (kua rārangitia ki konei kia taea ai te hiranga i roto i te whāranu ā-wai) :

- Ka whakamahia e ngā hiko whakahaere-o-river te rere o te awa me te whakarato i te pūngao pūtake i hangaia ai te "whakahaere-o-te-river" me te wero ināianei tonu ki roto i te mātiti. E hiahiatia ana e rātou ngā whanaketanga ngāwari he iti iho te utu i ngā hiko teitei ake : ngā hanganga whakarerekē iti, ngā matatara iti e whakamahia ana hei whakawhiti i te rere e wātea ana mai i te awa ki te tipu hiko, tērā pea he puna iti rawa ina iti rawa te rere o te awa (2 haora). I te nuinga o te wā, he wai rātau, he kauhanga, he awa rānei, i muri mai i te pene me te tipu wai i te taha o te awa. Ko te pēhanga iti e taka ana(3) i roto i te kauhanga, i te awa rānei, ka whakaaetia te wai kia whiwhi teitei e pā ana ki te awa, nō reira kia whiwhi ai ki te pūngao tūpono;
- ko ngā hiko maukati i roto i ngā awa nunui me tētahi pānaki poupou pēnei i te Rhine, i te Rhone rānei, i ngā matatara i runga i te awa, i runga rānei i te whakarara awa ki te awa, ka puta he rangatū o ngā mate wai ngahuru kaore e whakararuraru i te riu hei whakawhānui katoa ki te whakarara ki te awa. Ka purua nga tipu wai ki te waewae o nga matatara e turbine ana i te wai o te awa. Mā te whakahaere āta whakahaere i te wai i penapenatia i waenganui i ngā matatara e rua ka taea te whakarato i te pūngao taumata i tua atu i te kawenga pūtake;
- E pātahi ana hoki ngā tipu hiko-roto (ngā hiko tiketike rānei) ki tētahi puna wai i hangaia e te matatara. Ka whakaaetia e tō rātou puna nui (te taimau wātea o neke atu i te 200 haora) te rokiroki wai tau me te kōwaetanga o te whakaputa hiko : ka karangatia ngā hiko roto i roto i ngā haora whakapaunga tiketike, ā, ka taea te urupare ki ngā taumata. He tokomaha rātau kai Wīwī. Ka taea te tipu i te waewae o te matatara, i raro rānei. I tēnei take, ka whakawhitia te wai ma nga kauhanga e whakahaere ana i te roto ki te tomokanga o te tipu hiko.

E rua ngā peihana o ngā pou whakawhiti pūngao, he peihana o runga (hei tauira. he roto tino nui) me tētahi peihana iti iho (hei tauira. he puna waihanga) i waenganui i tērā e whakatakotoria ana he pūrere ka taea te mahi hei papu, hei turbine rānei mō te wāhanga waihā, hei mīhini, he whirinoa rānei mō te wāhanga hiko.

I nga wā o te tono tiketike kia whakaputa hiko te wai i te peihana o runga. Kātahi ka mahia tēnei wai mai i te peihana o raro ki te peihana o runga i nga wā e māmā ana te pūngao, me ērā atu mea. Kaore ēnei tipu e whakaarotia ana he whakaputa pūngao mai i nga pūtake whakahou i te mea ka pau i a rātau te hiko hai whakaputa i te wai turbine.
He pūkenga rokiroki pūngao ēnei.
I ētahi wā e uru ana rātau ki ngā raweke mo te wā poto i te tono a te whatunga, hei parepare whakamutunga (i muri i ētahi atu hiko hiko wai) mō ngā raweke roa ake, engari nā te utu o te wai kia hikitia. Ko te tōtika i waenganui i te pūngao i hangā me te pūngao i pau, ko te raupapa o te 70% ki te 80%.
Ka whai hua te mahi ina nui te rerekētanga o ngā utu hiko i waenganui i ngā wā o waho-peak (e pā ana ki te hiko utu iti) me ngā wā taumata (hiko utu tiketike).

E 2 nga wae matua i hangaia ai ngā tipu hiko wai :

- he puna, he whakaurunga wai rānei (i te take o ngā hiko whakahaere-o-te-hau) e taea ai te waihanga i tētahi wai, i te nuinga o te wā me tētahi kura rokiroki kia mahi tonu ai te tipu hiko, ahakoa i ngā wā o te wai hahaka.

- Ka taea te whakamahi i tētahi hongere whakarerekētanga karia hei whakawhiti i te wai hau e tae ana ā muri ake ki tētahi hāroto matatara. Ma te huarahi e āhei ai nga waipuke o te awa kia haere, kaore he mōrearea ki nga hanganga;
Ko te tipu hiko, i karangatia hoki he wheketere, e āhei ai te wai ki te whakamahi hei whakahaere i nga turbines, kātahi ka taraiwa i tētahi whirinoa.

I tēnei wā, ko te nuinga o nga matatara i hangaia ki te parenga whenua, ki te riprap rānei i whiwhi i roto i nga rārangi mā te pahū. He pūtahi te whakatika wai (he raima, he raima rānei) i runga rānei i te mata o te awa (he raima raima, he raima rānei). Ko tēnei momo matatara e whakaurutau ana ki ngā momo papawhe

Hiko Wai

Ka whakamahi hiko te wai hei whati i te wai (H2O) ki te hauwai (H2) me te hāora (O2) Whakaputa wai He maha ngā huarahi o nāianei hei whakaputa hauwai, ia tangata whai painga me ōna hē mō te utu, te tōtika pūngao, te pānga taiao : Ngā hiko wai :

nua whānui;
Ko ngā matatara tō ā-papa i hangaia i te tuatahi i roto i te masonry, kātahi i roto i te raima, ā, inā noa nei i roto i te raima kua kiatotia ki tētahi rārangi BCR) e āhei ai ngā penapena nunui i te wā me te moni. Ko te tikanga kia pai te kounga o te toka tūāpapa;
Ko nga matatara raima i whakaritea ki nga awaawa whāiti rawa, a, ko ōna pēke e hangaia ana ki te toka kounga pai. Ma te māheahea o o rātau āhua ka taea te whakaiti i te nui o te raima me te hanga i ngā matatara ohaoha;
Kua kore tonu e hangaia nga matatara maha me nga matatara pā. Ka whakakapia rātau e nga matatara tō ā-papa BCR.

Kua whakarahia nga tipu ki ngā turbines e whakarerekē ana i te pūngao o te rere wai hei takahuringa pūkaha kia taea ai te whakahaere i ngā whakarerekētanga.

Kai runga i te tiketike o te wai te momo turbine e whakamahia ana :
- mō ngā teiteitanga tino iti rawa o te māhunga (1 ki te 30 mita), ka taea te whakamahi i ngā turbines pūrama;
- mō ngā hinganga iti (5 ki te 50 mita) me ngā mokatere rere tiketike, ka manakohia te turbine Kaplan : ka taea ōna rau te whakatere, e taea ai te whakarite i te hiko o te turbine ki te teitei o te māhunga i a ia e pupuri ana i te tōtika pai;
- ka whakamahia te turbine Whāwhānui mō ngā upoko waenga (40 ki te 600 mita) me te rere waenga. Ka tomo te wai ma roto i te āhua o nga rau, a, ka tukua ki waenganui,
- e tika ana te turbine Pelton mo te hinganga tiketike (200 ki te 1,800 mita) me te rere iti. Ka whiwhi wai i raro i te pēhanga tiketike rawa mā te wero (pānga ātaahua o te wai i runga i te pākete).

Mō ngā tipu hiko iti, te utu iti (me te iti iho te māia) me ngā ariā ngāwari e whakangāwari ana i te tāutanga o ngā wae iti.

Te utu me te matapae o te whakanaotanga

Ko te hanganga o nga matatara e whakaahuatia ana e nga pūtea penapena, ko te tiketike ake o te hinganga me te whānui ake o te riu.
He tino rerekē ēnei whakapaunga pūmatua i runga anō i ngā āhuatanga o te whanaketanga me ngā utu taurangi e pā ana ki ngā herenga pāpori, taiao hoki, engari ko te utu o te whenua i whakaritea.
Ko ngā painga o te ohaoha e honoa ana ki te kaha kōwaetanga o te whakaputa hiko, ka taea te whai hua i ēnei pūtea penapena nā te mea he iti iho te utu o te rauemi wai, ā, ka whakahekea ngā utu tautiakitanga.

Mā te hiko wai ka taea te whakatutuki i ngā hiahia o te whakarite i te whakaputa hiko, engari mā te penapena wai i roto i ngā puna nui mā ngā matatara, i ngā dike rānei.
Heoi anō, he mea nui nga huaketo ā-tau i roto i te whakaputa ā-wai. Ko te nuinga o te wā e pā ana rātau ki te marangai. Ka taea e te whakanaotanga te nui ake mā te 15% i roto i ngā tau e tiketike ana ngā rauemi wai, ā, ka heke iho mā te 30% i ngā tau o te taurakitanga nui.

I ētahi wā e whakahētia ana te hiko wai mo te take o te iwi whānui, me nga awa me nga awa he wāhi whai painga hai whakatatū whare.
Hei tauira, kua tata ki te rua miriona nga tāngata i rere ai te Dam Gorges e Toru i Haina. Nā ngā ture wai kua whakakētia, ka whakararurarutia pea ngā pūnaha pūnaha me te awa o ngā matatara (tae atu ki te hekenga o te momo wai) ahakoa kua tāutatia ngā pūrere pēnei i ngā ika.

Te whakatinanatanga o te hiko ā-wai

Ka taea te tatau i te hiko o tētahi tipu ā-wai e te tātai e whai ake nei :

P = Q.ρ.H.g.r

Me :

• P : hiko (kua kōpeketia i W)
  


• T : ko te rere wawaenga e inetia ana i roto i ngā ine pūtoru mō ia hēkona
  


• ρ : kiato o te wai, i.e. 1 000 kiro/m3
  


• H : hinga te teitei i roto i te mita
  


• g : taimau tō ā-papa, i.e. tata ki te 9.8 (m/s2)
  


• A : Te tōtika tipu (i waenganui i te 0.6 me te 0.9)
  

Ao whānui :

I pūrongotia e te hiko ā-wai mō te tata ki te 15.8% o te whakaputa hiko huri noa i te 2018 (me te whakaputa ā-tau huri noa i te 4,193 TWh);
Kotahi tekau mā rua nga whenua, tae atu ki te whā i Uropi, neke atu i te hawhe

Hiko Wai

Ka whakamahi hiko te wai hei whati i te wai (H2O) ki te hauwai (H2) me te hāora (O2) Whakaputa wai He maha ngā huarahi o nāianei hei whakaputa hauwai, ia tangata whai painga me ōna hē mō te utu, te tōtika pūngao, te pānga taiao : Ngā hiko wai :

o to rātau hiko i te wai. Ko Nōwei e ārahi ana i te ara, i muri mai i Paratira, i Koropia, i Tiorangiana, i Ūhūera, i Kānata, i Ateria, i Aotearoa, i Huiterangi.